ਆਲਮੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਯਾਨੀ ਬੀਐੱਸਐੱਫ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਪੰਨਾ ਹੋਰ ਜੁੜ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਸੇਵਾ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਪੰਕਜ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬੀਐੱਸਐੱਫ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਬੀਐੱਸਐੱਫ ਮੁਖੀਆਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖਿਆ ਜਾਏਗਾ ਤਾਂ ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜਾਏਗਾ ਕਿ ਬੀਐੱਸਐੱਫ ਇਕਲੌਤਾ ਪੁਲਿਸ ਸੰਗਠਨ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਕਮਾਂਡ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਦੋਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਜੀ ਹਾਂ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਕੈਡਰ ਦੇ ਆਈਪੀਐੱਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਪੰਕਜ ਸਿੰਘ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੀਐੱਸਐੱਫ ਦਾ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਆਈਪੀਐੱਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹਨ, ਜੋ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬੀਐੱਸਐੱਫ ਦੀ ਕਮਾਨ ਵੀ ਸੰਭਾਲ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
ਪੰਕਜ ਸਿੰਘ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੀਐਸਐਫ ਦਾ ਮੁਖੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਰਾਜਸਥਾਨ ਕੈਡਰ ਦੇ 1988 ਬੈਚ ਦੇ ਆਈਪੀਐੱਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਨ। 27 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਵੀ ਇਸ ਕੁਰਸੀ ‘ਤੇ ਬੈਠੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਲ ਵੀ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਆਈਪੀਐੱਸ ਪੰਕਜ ਸਿੰਘ:
ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਸੇਵਾ (ਆਈਪੀਐੱਸ) ਦੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਕੈਡਰ ਦੇ 1988 ਬੈਚ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਪੰਕਜ ਸਿੰਘ 31 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣਗੇ। 27 ਜੁਲਾਈ 2021 ਤੱਕ ਬੀਐੱਸਐੱਫ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਗੁਜਰਾਤ ਕੈਡਰ ਦੇ ਆਈਪੀਐੱਸ ਰਾਕੇਸ਼ ਅਸਥਾਨਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੀਐੱਸਐੱਫ ਤੋਂ ਹੱਟਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੱਕ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਅਹੁਦੇ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸ ‘ਤੇ ਇੰਡੋ-ਤਿੱਬਤ ਬਾਰਡਰ ਪੁਲਿਸ (ਆਈਟੀਬੀਪੀ) ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ (ਡੀਜੀ) ਐੱਸਐੱਸ ਦੇਸਵਾਲ ਨੂੰ ਬੀਐੱਸਐੱਫ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਦਾ ਵਾਧੂ ਚਾਰਜ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
58 ਸਾਲਾ ਆਈਪੀਐੱਸ ਪੰਕਜ ਸਿੰਘ ਜੈਪੁਰ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ (ਆਈਜੀ) ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਜਾਂਚ ਬਿਓਰੋ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਹਨ। ਆਈਪੀਐੱਸ ਪੰਕਜ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਸੈਕਸ ਸਕੈਂਡਲ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਨਕਾਬ ਕਰਨ ਦੇ ਅਪਰਾਧਿਕ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਵੀ ਜਾਂਚ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਫਸੇ ਸਨ। ਆਈਪੀਐੱਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਪੰਕਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਰੈਕੇਟ ਦਾ ਵੀ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰ ਵੇਚਣ ਵਾਲਿਆਂ, ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਗੈਂਗ ਲੀਡਰਾਂ ਦੀ ਮਿਲੀਭੁਗਤ ਨਾਲ ਬਿਨਾਂ ਸਹੀ ਤਸਦੀਕ ਦੇ ਅਸਲਾ ਲਾਇਸੈਂਸ ਵੰਡੇ ਗਏ ਸਨ।
ਪੰਕਜ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਦਸੰਬਰ 2022 ਵਿੱਚ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਆਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਤਦੋਂ ਤੱਕ ਆਈਪੀਐੱਸ ਪੰਕਜ ਸਿੰਘ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਤੱਕ ਬੀਐੱਸਐੱਫ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ ਰਹਿਣਗੇ।
ਆਈਪੀਐੱਸ ਸੰਜੇ ਅਰੋੜਾ ਐੱਸਐੱਸ ਦੇਸਵਾਲ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈਣਗੇ:
ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਸੇਵਾ ਦੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਕੈਡਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੰਜੇ ਅਰੋੜਾ ਨੂੰ ਇੰਡੋ-ਤਿੱਬਤ ਬਾਰਡਰ ਪੁਲਿਸ (ਆਈਟੀਬੀਪੀ) ਦਾ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੰਜੇ ਅਰੋੜਾ ਇਸ ਵੇਲੇ ਕੇਂਦਰੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਪੁਲਿਸ ਬਲ (CRPF) ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਹਨ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਰਹੇ ਐੱਸਐੱਸ ਦੇਸਵਾਲ ਤੋਂ ਸੰਜੇ ਅਰੋੜਾ ਆਈਟੀਬੀਪੀ ਮੁਖੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਸੰਭਾਲਣਗੇ। ਹਰਿਆਣਾ ਕੈਡਰ ਦੇ 1984 ਬੈਚ ਦੇ ਆਈਪੀਐੱਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਐੱਸਐੱਸ ਦੇਸਵਾਲ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ 31 ਅਗਸਤ 2021 ਨੂੰ ਖਤਮ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਦੋਂ ਹੀ ਉਹ ਬੀਐੱਸਐੱਫ ਮੁਖੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਆਈਪੀਐੱਸ ਪੰਕਜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣਗੇ।
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਕੌਣ ਹਨ?
ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਜ਼ਮਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ 10 ਜਨਵਰੀ 1936 ਨੂੰ ਜਨਮੇ ਅਤੇ ਇਸ ਵੇਲੇ 85 ਸਾਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ 1991 ਤੋਂ 1993 ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਰਾਜ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਪੁਲਿਸ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਰਹੇ। ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਸੇਵਾ ਦੇ 1959 ਬੈਚ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੁਲਿਸ ਪੋਸਟਿੰਗ ਸਹਾਇਕ ਪੁਲਿਸ ਸੁਪਰਿੰਟੈਂਡੈਂਟ (ਏਐੱਸਪੀ) ਵਜੋਂ ਕਾਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਯੂਪੀ ਪੁਲਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਹੁਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਡੀਜੀ ਵੀ ਬਣੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ (ਬੀਐੱਸਐੱਫ) ਦਾ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਬੀਐੱਸਐੱਫ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਸੀ। ਜੂਨ 1993 ਤੋਂ ਜਨਵਰੀ 1994 ਤੱਕ ਆਈਪੀਐੱਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬੀਐੱਸਐੱਫ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਰਹੇ। ਉਹ ਅਸਾਮ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵੀ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਵਿੱਚ ਢਾਂਚਾਗਤ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦਾ ਦਰਵਾਜਾ ਖੜਕਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਂਅ ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1996 ਵਿੱਚ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਨਹਿਤ ਪਟੀਸ਼ਨ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ 10 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫੈਸਲਾ ਆਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਥਾਣੇ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਪੁਲਿਸ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਦੇ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਪੁਲਿਸ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਤਬਾਦਲੇ ਦੀ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਉਣ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਵਿੱਚ ਢਾਂਚਾਗਤ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਸਫਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਫੈਸਲੇ ਦੇ 15 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਪੁਲਿਸ ਸੁਧਾਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾਇਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹੀ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦਬਾਅ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਅਤੇ ਜਨਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੋਵੇ। ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਆਈਪੀਐੱਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਜੋ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਾਂਚ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਜਾਂਚ ਕਮੇਟੀਆਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਇਸ ਵੇਲੇ ਇੰਡੀਅਨ ਪੁਲਿਸ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵੀ ਹਨ।
