ਕੇਂਦਰੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕੇਂਦਰੀ ਪੁਲਿਸ ਸੰਗਠਨ ਹੈ, ਜੋ ਅੱਜ ਆਪਣੀ 83ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਮਨਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ 27 ਜੁਲਾਈ 1939 ਨੂੰ ਕ੍ਰਾਊਲ ਪ੍ਰਤਿਨਿੱਧੀ ਪੁਲਿਸ (ਸੀਆਰਪੀ- CRP) ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸੀਆਰਪੀਐੱਫ ਹੁਣ 246 ਬਟਾਲੀਅਨ ਦੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਥਾਨਕ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਮਨ-ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਥਾਪਨਾ ਦਿਹਾੜੇ ਮੌਕੇ ਉਭਾਰ ਦਿਵਸ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਸੀਆਰਪੀਐੱਫ ਦੇ ਚੀਫ ਅਤੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰੂਗ੍ਰਾਮ ਦੇ ਸਮੂਹ ਸੈਂਟਰ ਵਿਖੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸਮਾਰਕ ਵਿਖੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਹੋਏ ਡਿਊਟੀ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਸੀਆਰਪੀਐੱਫ ਦੇ 2235 ਜਵਾਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰੇਂਦਰ ਮੋਦੀ, ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਨਿਤਿਨ ਗਡਕਰੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੀਫ ਆਫ਼ ਆਰਮੀ ਸਟਾਫ ਮਨੋਜ ਮੁਕੰਦ ਨਰਵਣੇ ਸਮੇਤ ਕਈ ਪਤਵੰਤੇ ਸੱਜਣਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮੌਕੇ ਸੀਆਰਪੀਐੱਫ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਵਧਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਸੀਆਰਪੀਐੱਫ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਰੂਪ 28 ਦਸੰਬਰ 1949 ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਐਕਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਨੀਮ ਫੌਜੀ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਇਹ ਬਹੁਪੱਖੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਸਰਦਾਰ ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ ਦੀ ਸੋਚ ਅਨੁਸਾਰ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਰਿਆਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਏਕਤਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। 1955 ਵਿੱਚ ਸੀਆਰਪੀਐੱਫ ਐਕਟ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦੇ ਨਿਯਮ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਸੀਆਰਪੀਐੱਫ ਐਕਟ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1955 ਵਿੱਚ ਵੀ ਜੀ ਕਨੇਟਕਰ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮੁਖੀ ਯਾਨੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੀਆਰਪੀਐੱਫ ਨੇ ਬਾਗੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ।
ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀਆਂ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ ਸੀ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਘੁਸਪੈਠ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਚੀਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦਿਆਂ 21 ਅਕਤੂਬਰ 1959 ਨੂੰ ਚੀਨੀ ਸੈਨਾ ਦਾ ਆਪਣੀ ਗਸ਼ਤ ਪਾਰਟੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਘਾਟਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੀਆਰਪੀਐੱਫ ਦੇ 10 ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਲੱਦਾਖ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਤੱਤਾਪਾਣੀ ਨੇੜੇ ਵਾਪਰੀ, ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਯਾਦਗਾਰੀ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨਾਂ ਨਹੀਂ, 1962 ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਨਾਲ ਸੀਆਰਪੀਐੱਫ ਨੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਜੋੜ ਕੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। 1965 ਅਤੇ 1971 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਨੇ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦਾਂ ‘ਤੇ ਫੌਜ ਨਾਲ ਮੋਰਚਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਸੀ।
