ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੌਜ ਦੀ ਭਾਵਨਾ, ਸੈਨਿਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਤਜ਼ਰਬੇਕਾਰ ਅਧਿਆਪਕ ਕੋਮਲ ਚੱਢਾ ਨੇ ਇੱਕ ਰੰਗਦਾਰ ਅਤੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਪਹਿਲ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੀਲ ਦੂਰ ਤਾਇਨਾਤ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਲਿਆਵੇਗੀ। ਬਾਰਡਰ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਕੋਮਲ ਚੱਢਾ ਮਿਲਟਰੀ ਲਿਟਰੇਚਰ ਫੈਸਟੀਵਲ ਦੌਰਾਨ ਹਰ ਵਾਰ ਸਥਾਪਿਤ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ ਦੀ ਇੰਚਾਰਜ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ, ਮਜਜਬੂਤ ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਬੱਚੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਜ਼ਰਬੇਕਾਰ ਮਹਿਲਾ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਚੰਗੀ ਸਮਝ ਹੈ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਮਰਾਂ ਅਤੇ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਸਮਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਆਰਜੀ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਮੇਜ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਕੁਰਸੀਆਂ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਜਾਂ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋ ਕੇ, ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਰੰਗਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਲਪਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਉਪਰਾਲਾ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਅਤੇ ਰੰਗਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸੁਭਾਵਿਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਫੌਜ, ਸੈਨਿਕ, ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਵਰਗੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਉਤਸੁਕਤਾ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਜਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਫੌਜ ਜਾਂ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ ਡ੍ਰਾਇੰਗ ਜਾਂ ਪੇਂਟਿੰਗ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਵਾਲ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਕਾਗਰਤਾ, ਸਕਾਰਾਤਮਕਤਾ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਹੋਈ ਕੋਮਲ ਚੱਢਾ ਦਾ ਵਿਆਹ ਵੀ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਰਾਜੀਵ ਚੱਢਾ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਕਰਨਲ ਹਨ। ਫੌਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ, ‘My blood is green not red’ (ਮੇਰੇ ਖੂਨ ਦਾ ਰੰਗ ਹਰਾ ਹੈ, ਲਾਲ ਨਹੀਂ}। ਦਰਅਸਲ, ਹਰੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਫੌਜ ਦੀ ‘ਜੈਤੂਨ ਦੀ ਹਰੀ’ ਵਰਦੀ ਦੇ ਰੰਗ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ‘ਤੇ ਕੋਮਲ ਚੱਢਾ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਡ੍ਰਾਇੰਗ ਸ਼ੀਟ ਕੁਝ ਸੈਨਿਕਾਂ ਲਈ ਸੰਦੇਸ਼ ਲਿਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਫ਼ੋਨ ਨੰਬਰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਜੰਗੀ ਮੈਦਾਨ ‘ਸਿਆਚਿਨ’ ਜਾਂ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਅਜਿਹੇ ਔਖੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸੁਨੇਹਾ ਮਿਲੇਗਾ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੋਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਮੀਲ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦਾ ਮਨੋਬਲ ਵੀ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸੈਨਿਕ ਵੀ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਬੱਚੇ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣਗੇ।
ਡ੍ਰਾਇੰਗ – ਜਦੋਂ ਬੱਚੇ ਕੁਝ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਪੇਂਟਿੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਨੇੜੇ ਖੜ੍ਹੇ ਮਾਪਿਆਂ ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਹਦਾਇਤ ਦੇਣ ਤੋਂ ਮਨ੍ਹਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ‘ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਦੱਸੋ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਠੀਕ ਸਮਝਦੇ ਹਨ, ਬਣਾਉਣ ਦਿਓ।’ ਜਦੋਂ ਬੱਚੇ ਡ੍ਰਾਇੰਗ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਕੋਮਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਜੈ ਹਿੰਦ’ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਫੌਜੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਇਸ ਐਲਾਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਾਗਰਿਕ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਮਿਲਟਰੀ ਲਿਟਰੇਚਰ ਫੈਸਟੀਵਲ 2017 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਮਲ ਚੱਢਾ ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਡ੍ਰਾਇੰਗ ਕਰਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਆਚਿਨ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਸੈਨਿਕਾਂ ਕੋਲ ਭੇਜਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ 2019 ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਫਿਰ ਲਗਭਗ 150 ਡ੍ਰਾਇੰਗ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਵਿਡ-19 ਸੰਕਟ ਕਾਰਨ ਇੱਥੇ ਮਿਲਟਰੀ ਲਿਟਰੇਚਰ ਫੈਸਟੀਵਲ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕੋਮਲ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਸਾਲ ਦੀ ਡ੍ਰਾਇੰਗ ਵੀ ਸਿਆਚਿਨ ਭੇਜੀ ਜਾਵੇਗੀ।
