ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਦੋ ਰੋਜ਼ਾ ਮਿਲਟਰੀ ਲਿਟਰੇਚਰ ਫੈਸਟੀਵਲ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਪੁਸਤਕਾਂ ਰਿਲੀਜ਼ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈਆਂ ਵਿਚਾਰ-ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਰਿਹਾ। ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਵਕਫ਼ੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਤੋਂ ਮਿਲਟਰੀ ਲਿਟਰੇਚਰ ਫੈਸਟੀਵਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨੂੰ ਸਿਖਰਾਂ ਛੂਹ ਗਿਆ, ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਨਾ ਤਾਂ ਉਹ ਚਮਕਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਜੋ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਝਲਕਦੀ ਹੈ। ਹਾਂ, ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਲਈ ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਜੰਗੀ ਸਾਜ਼ੋ-ਸਾਮਾਨ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ। ਤਰ੍ਹਾਂ-ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤੋਪਾਂ, ਤੋਪਾਂ ਅਤੇ ਟੈਂਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਫੌਜ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਉਪਕਰਨ ਨੂੰ ਨੇੜਿਓਂ ਦੇਖਣ, ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਗਿਆਨ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਰੁਚੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵੀ ਹੈ।
ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਮਿਲਟਰੀ ਈਵੈਂਟ ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦਾ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਹੈ ਪਰ ਕੋਵਿਡ-19 ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ 2019 ਅਤੇ 2020 ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਰ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਇੱਥੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਇੰਤਜਾਮ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬਿਹਤਰ ਅਤੇ ਵੱਧ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਪਰ ਹੋਇਆ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ। ਇਸ ਵਾਰ ਮਿਲਟਰੀ ਲਿਟਰੇਚਰ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵਿੱਚ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਘਟੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਫੈਸਟੀਵਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੀ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਘਟਾ ਕੇ ਦੋ ਦਿਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਪੱਛਮੀ ਕਮਾਂਡ, ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਇਸ ਸਾਂਝੇ ਸਮਾਗਮ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ‘ਕਾਸਟ ਕਟਿੰਗ’ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਘਾਟ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
2017 ਵਿੱਚ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਫੌਜੀ ਸਮਾਗਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਕਿ ਖੁਦ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਹਨ, ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਨਿਵੇਕਲੇ ਸਮਾਗਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਉੱਥੇ ਤਤਕਾਲੀ ਰਾਜਪਾਲ ਵੀਪੀਐਸ ਬਦਨੌਰ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲਈ, ਜੋ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਵੀ ਸਨ। ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਅਫਸਰਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਸਪਾਂਸਰਾਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਵੀ ਬਰਕਰਾਰ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਵਾਰ ਜਿੱਥੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਭਗਵੰਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਕਾਂਗਰਸ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਖੇਮੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸਮਾਗਮ ਤੋਂ ਦੂਰ ਨਜ਼ਰ ਆਏ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਮਿਲਟਰੀ ਲਿਟਰੇਚਰ ਫੈਸਟੀਵਲ ਦਾ ਇੰਤਜਾਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਟੀਮ ਉਹੀ ਹੈ ਜੋ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ (ਸੇਵਾਮੁਕਤ) ਟੀਐੱਸ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਜਨਰਲ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ ਵੀ ਲਾਗਤ ਵਿੱਚ ਕਟੌਤੀ ਅਤੇ ਸਪਾਂਸਰਾਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦੀ ਘਾਟ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਥਾਂ ਉਹੀ ਪੁਰਾਣੀ ਸੀ। ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਮਾਣਮੱਤੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਸੁਖਨਾ ਝੀਲ ਦੇ ਕੰਢੇ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਲੇਕ ਕਲੱਬ ਅਤੇ ਮੇਲੇ ਦਾ ਸਟਾਈਲ ਵੀ ਫੌਜੀ ਸ਼ਾਨੋ-ਸ਼ੌਕਤ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸੀ, ਪਰ ਦਰਸ਼ਕ ਘੱਟ ਹੀ ਰਹੇ, ਹਾਲਤ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਪੂਰੇ ਇੱਥੇ ਦੁਪਹਿਰ 12 ਵਜੇ ਤੱਕ ਸਟਾਲ ਨਹੀਂ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਉਧਰ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਮੇਲੇ ਦੇ ਆਯੋਜਨ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸੁਖਨਾ ਝੀਲ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਕਾਰਨੀਵਲ ਵੀ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਸਤੀਆਂ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਿਲਟਰੀ ਲਿਟਰੇਚਰ ਫੈਸਟੀਵਲ ਦੇਖਣ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਕਾਰਨੀਵਲ ਵੱਲ ਮੁੜਦੇ ਹਨ।
ਉਂਝ ਅੱਜ ਮਿਲਟਰੀ ਲਿਟਰੇਚਰ ਫੈਸਟੀਵਲ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਕੁਝ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਰਿਲੀਜ਼ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ’ਤੇ ਚਰਚਾ ਹੋਈ। ਪੱਛਮੀ ਕਮਾਂਡ ਦੇ ਜਨਰਲ ਅਫਸਰ-ਇਨ-ਚੀਫ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਨਵ ਕੁਮਾਰ ਖੰਡੂਰੀ, ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਸੰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਵੀ ਕਈ ਸਟਾਲ ਖਾਲੀ ਪਏ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਈਆਂ ਲਈ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੰਗੀ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਇੰਨੇ ਨੇੜਿਓਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂ ਛੂਹਿਆ ਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਸਨ ਜੋ ਸਾਜ਼-ਸਾਮਾਨ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਨਾਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਫੋਟੋ ਖਿਚਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਫੌਜ ਅਤੇ ਜੰਗ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ ਲਗਾਈ ਗਈ ਕਲਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣੀ।
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਲੇਕ ਕਲੱਬ ਵਿੱਚ ਚੱਲੇ ਮਿਲਟਰੀ ਲਿਟਰੇਚਰ ਫੈਸਟੀਵਲ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਦਾਰਿਆਂ, ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਗਰੁੱਪਾਂ, ਵਿਦਿਅਕ ਅਦਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸਟਾਲ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭੀੜ ਚਿਤਕਾਰਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸਟਾਲ ‘ਤੇ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀ, ਜਿੱਥੇ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਵੇਚੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਕੋਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਸਟਾਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਨਿਹੰਗ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ‘ਗਤਕਾ’ ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਹੁਨਰ ਦੇ ਜੌਹਰ ਦਿਖਾਏ।
